Rằm tháng Giêng là một dịp lễ quan trọng trong văn hóa Việt. Thể hiện tầm quan trọng đó, ông cha ta có câu nói “Cúng cả năm không bằng Rằm tháng Giêng”. Vậy ngày rằm này có nguồn gốc và ý nghĩa ra sao? Bạn đã biết cách chuẩn bị lễ cúng chuẩn chưa? Cùng tìm hiểu với Đất Việt Medical nhé!

Rằm tháng Giêng là ngày mấy?

Rằm tháng Giêng hay Tết Nguyên tiêu, Tết Thượng nguyên là một trong những ngày lễ quan trọng trong năm của người Việt. Ngày rằm này diễn ra từ cuối ngày 14 đến hết ngày 15 tháng 1 âm lịch hàng năm. Tức là, từ đêm trước ngày rằm thì người người nhà nhà đã tất bật chuẩn bị mâm cỗ cúng trước đó rồi. 

Năm nay, Tết Nguyên tiêu năm Giáp Thìn rơi vào thứ Bảy, ngày 24/02/2024 của dương lịch. Bạn có thể xem xét để lên kế hoạch và thời gian chuẩn bị mâm cúng hợp lý nhất.

Tham khảo thêm:

• Cách chuẩn bị mâm cỗ cúng Tết Ông Công Ông Táo đầy đủ, chi tiết nhất
• Tết Nguyên đán Giáp Thìn 2024 là ngày nào dương lịch?

Nguồn gốc ngày Rằm tháng Giêng

Về nguồn gốc, hiện tại dân gian có cách giải thích rằng Tết Nguyên Tiêu được bắt nguồn từ công việc đồng áng của người dân. Theo đó, cứ sau ngày 15 tháng 1 âm lịch thì công việc cày bừa của vụ lúa mới sẽ bắt đầu. Người nông dân khắp nơi tất bật đi làm đồng. Do đó, họ thường tổ chức lễ cúng nhằm tỏ lòng với tổ tiên, cầu cho một năm làm việc năng suất, mùa màng bội thu. 

Tuy nhiên, cũng có nhiều cách lý giải khác như lý giải của TS Trần Long - giảng viên của khoa Văn hóa học, công tác tại trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (thuộc Đại học Quốc gia TP.HCM). Ông cho rằng Tết Nguyên tiêu của Việt Nam bắt nguồn từ ngày Tết 15/01 âm lịch của Trung Quốc. 

Theo tiến sĩ, có rất nhiều câu chuyện và tài liệu về ngày Tết tiêu tồn tại. Trong số đó, câu chuyện về con thiên nga của thiên đình là câu chuyện được kể và lưu truyền rộng rãi nhất. Cụ thể, câu chuyện có thể được kể tóm tắt như sau: Ngày xưa, có một con thiên nga của thiên đình bay xuống dưới trần gian, không may bị thợ săn bắn chết. Ngọc Hoàng khi nghe tin đã nổi giận, sau đó sai thiên binh đến phóng hỏa và thiêu rụi mọi thứ ở trần gian vào đúng ngày 15/01 âm lịch. Rất may rằng, có một vị thần tiên thương dân nên đã chỉ cho dân thoát nạn bằng cách treo những đèn lồng đỏ trước cửa nhà. Đến nay, Trung Quốc vẫn giữ tục lệ này vào ngày 15 tháng Giêng hàng năm.

Ngoài ra, còn có một thuyết nữa cho rằng do vua Hán Văn Đế lên ngôi vào ngày 15 tháng Giêng. Nên hàng năm, cứ vào ngày rằm tháng 1 âm lịch là nhà vua hay xuất cung vui chơi với dân chúng. Chữ “dạ” (nghĩa là “đêm”) thời đó được đọc là “tiêu” nên mới gọi là Tết Nguyên tiêu (đêm rằm đầu tiên của năm mới).

Ý nghĩa ngày Tết Nguyên tiêu

Tết Nguyên tiêu là ngày rằm đầu tiên của năm mới âm lịch. Trong đó, “nguyên” là đầu tiên, thứ nhất; còn “tiêu” là đêm tối. Chính cái tên ấy đã nói lên tầm quan trọng của nó trong tín ngưỡng văn hóa các dân tộc Á Đông. 

Với người Việt, từ “Rằm tháng Giêng” là từ được sử dụng phổ biến hơn. Cứ vào ngày này, các gia đình Việt lại chuẩn bị mâm cúng tươm tất, thể lòng nhớ ơn tổ tiên, đồng thời cầu mong một năm mới mưa thuận gió hòa, an bình và làm ăn phát đạt.

Nghi thức cúng Rằm tháng Giêng

Cúng ngày Rằm tháng 1 âm lịch cần cúng đúng ngày, không có quy định về giờ giấc cúng. Theo lịch can chi, ngày Rằm năm nay là ngày Mậu Ngọ, tháng Bính Dần, năm Giáp Thìn. Ngày này bạn chú ý kỵ lợp nhà, động thổ, gieo hạt, làm bếp, khai quang đồ pháp khí. Bạn có thể chọn những giờ tốt để cúng là: Tý (23 - 1 giờ sáng), Sửu (1 - 3 giờ sáng), Mão (5 - 7 giờ sáng), Ngọ (11 - 13 giờ trưa), Thân (15 - 17 giờ chiều), Dậu (17 - 19 giờ tối). 

Về nghi thức, bạn cần trang hoàng bàn thờ và nhà cửa trang nghiêm, sạch đẹp. Gia chủ cần ăn mặc gọn gàng, có thể mặc quần áo đẹp. Mọi người nên giữ thái độ ôn hòa, vui vẻ, tránh nói năng bừa bãi.

Về lễ vật cúng, tùy điều kiện gia đình mà bạn có thể chuẩn bị sao cho tươm tất nhất, không cần quá long trọng, cầu kỳ. Bạn nên sắm mâm cúng nhiều hoa hỏa, đồ ngọt (như chè trôi nước, bánh trôi bánh chay) và thắp thêm đèn nến (do dân gian quan niệm Thiên Quan đại đế là người thích đồ ngọt, vui vẻ, thích đèn nến). 

Mỗi vùng miền lại có mâm cúng Rằm khác nhau: miền Bắc thường có canh bóng, canh măng khô, nem rán; miền Trung có thịt lợn, giò chả, giá chua; trong khi đó, người miền Nam thường cúng canh khổ qua, chả giò, thịt kho tàu, gỏi tôm thịt.

Kiêng kỵ cần chú ý khi cúng Tết Nguyên tiêu

Dân gian vẫn hay có câu “Có thờ có thiêng, có kiêng có lành”. Do đó, bạn cũng cần chú ý tới những điều nên tránh sau: 

• Không nhầm lẫn mâm cúng chay và mâm cúng mặn: với bàn thờ gia tiên thì bạn có thể tùy điều kiện mà chuẩn bị đồ cúng, nhưng với bàn thờ Phật thì bạn chỉ được cúng đồ chay, không được cúng đồ giả mặn
• Không dùng đồ giả: dâng mâm cúng chính là thể hiện lòng thành với gia tiên, do đó bạn không được dùng những đồ giả (hoa, trái cây)
• Không dùng đồ hỏng, đồ ôi thiu: bạn không nên dùng những đồ cúng đã hư hỏng hoặc bị thiu dâng lên bàn thờ, mà nên xem xét kỹ lưỡng các món trong mâm cúng để đảm bảo sự chu đáo và lòng thành kính
• Việc bày biện, chuẩn bị đồ cúng ngày rằm tháng 1 âm lịch như thế nào cho tốt phụ thuộc nhiều vào điều kiện gia đình, thời gian sắp xếp, lịch trình của gia chủ. Do đó, cúng lễ to hay nhỏ không quan trọng bằng lòng thành. 

Trên đây là toàn bộ thông tin về Rằm tháng Giêng mà Đất Việt Medical gửi đến bạn. Hy vọng bạn đã có được những thông tin hữu ích để chuẩn bị đồ cúng tươm tất cho gia đình mình. Cảm ơn bạn đã đọc bài viết!